1. Hội chứng “vịt con” là gì?
Bạn có bao giờ cảm thấy phim hoạt hình bây giờ không hay bằng hoạt hình bạn xem lúc nhỏ, cầu thủ thời nay đá không hay bằng cầu thủ thời trước, ca sĩ bây giờ hát không hay bằng ca sĩ ngày xưa v.v… Có thể một phần đúng là do “Thời nay” không bằng “Thời xưa” thật, nhưng có một điều chắc chắn là phần lớn sự sụt giảm chất lượng ấy chủ yếu xuất phát từ tâm lý của chúng ta, được gọi là Hội Chứng “Vịt Con”.
Khi vịt con mới nở, nó coi vật thể chuyển động đầu tiên nó nhìn thấy là mẹ. Tất nhiên, thông thường, mẹ vịt sẽ ấp trứng và đón các con mình thoát khỏi vỏ trứng đầu tiên, nhưng lỡ chẳng may khi trứng nở, vịt mẹ lại kiếm mồi hay tắm rửa và tình cờ một chú gà đi ngang qua những quả trứng, bầy vịt con sẽ coi chú gà đó là… mẹ.
Ở con người, hội chứng vịt con dùng để chỉ việc con người có xu hướng coi những trải nghiệm đầu tiên, những cảm xúc đầu tiên, những sự vật tiếp xúc đầu tiên là “tốt nhất”, “chuẩn nhất”.
Chúng ta có thể lấy một ví dụ trong giới thể thao, cụ thể là môn thể thao vua:
Những người thời trước từng say mê xem bóng đá tấn công sẽ nhận xét về bóng đá thị trường bây giờ là “thiếu lửa, toan tính, nặng về cơ bắp, thiếu sáng tạo v.v…”; ngược lại, những người “sinh sau đẻ muộn” và mới xem những trận bóng đầu tiên, nếu có tìm hiểu về lối bóng đá tấn công ngày trước, có thể nói là “thiếu kỷ luật, thiếu chiến thuật, không hiệu quả, rườm rà”.
Nếu bạn đang xem một bộ phim truyền hình nhiều tập, được một nửa phim mà có một diễn viên trong ekip phải tạm biệt khán giả vì công việc riêng, một diễn viên mới vào đóng thay thì có thể nói, hầu như không bao giờ diễn viên mới có thể chiếm được cảm tình với khán giả như diễn viên cũ. Hoặc giả sử bạn nghe thấy tên một bài hát mới nổi, tra bài hát ấy trên mạng và tình cờ nghe thử “bản cover” của một người khác hát và thấy hay, thậm chí sau này có nghe bản của ca sĩ chính bạn cũng thấy không hay bằng bản cover. Ngược lại, phần đông những người khác khi nghe ca sĩ chính hát rồi sẽ thấy các bản cover không hay bằng. Phim thời nay thì nhiều kỹ xảo, hình ảnh đẹp hơn hẳn ngày trước nhưng không ý nghĩa, tình cảm và mang lại cho người xem nhiều cảm xúc bằng phim ngày xưa v.v…
Nhìn chung, “hội chứng vịt con” không có gì quá nghiêm trọng nhưng thường làm chúng ta nhìn mọi thứ với con mắt thận trọng, khắt khe và không đón nhận cái mới. Về cơ bản, hiệu ứng này hạn chế sự phát triển, sự đổi mới và sức sáng tạo của mỗi người nói riêng và xã hội nói chung. Tuy nhiên, một mặt nó cũng giúp con người không dễ dàng lãng quên những giá trị xưa cũ, từ đó đặt ra thử thách cho những giá trị mới đó là phải không ngừng phát triển để tốt hơn, hiệu quả và độc đáo hơn.
Đây là một hội chứng tâm lý mà gần như ai cũng mắc một cách tự nhiên, nên không có cách nào phòng tránh. Quan trọng là chúng ta biết đến nó, để nếu bắt gặp mình đang giống như “những chú vịt con” thì hãy tự nhắc nhở bản thân có cái nhìn thật khách quan hơn để đón nhận và cho cái mới cơ hội, đồng thời bản thân cũng có thêm nhiều sự trải nghiệm hấp dẫn và lí thú. Không có gì là vĩnh cửu, mọi thứ đều phải thay đổi cho phù hợp với hoàn cảnh và nhu cầu cuộc sống, và chúng ta cũng cần tập thay đổi định kiến thì mới hòa nhập được với thế giới đổi thay từng ngày.
2. Tại sao ta từ chối khởi đầu mới?
- “Chào bạn, mình đã học xong B1 và muốn tham gia lớp học trình độ B1+ hoặc B2!”
- “Vâng, bạn cho chúng mình kiểm tra qua trình độ của bạn nhé. Đây là bài tập…”
- …
- “Chúng mình rất tiếc phải thông báo là bạn chưa đủ điều kiện tham gia lớp học như bạn yêu cầu. Lý do như sau:… Với kết quả này mình khuyên bạn tham gia lại lớp học trình độ A1 của bọn mình!”
Sau đó, à thì thật ra trong đại đa số trường hợp là không còn sau đó nữa. Đối với số ít bạn không quen nghe chỉ trích, việc chỉ ra các bạn thiếu sót đến mức nào dù đã học lâu là quá đủ để các bạn chấm dứt trò chuyện. Đối với phần đông còn lại, dù hiểu được bản thân thiếu sót ở đâu thì cũng rất khó để các bạn ấy chấp nhận học lại từ trình độ dưới. Lý do là bởi: “Tôi đã học qua trình độ đó rồi mà…”
Nếu so sánh với các câu chuyện phía trên, hẳn ta cũng thấy rằng sự khác biệt là không quá nhiều. Việc phải học lại ở một trình độ thấp hơn nhiều trình độ mình mong muốn là một cản trở tâm lý quá lớn, ngay cả khi người học biết rằng những vấn đề được chỉ ra là đúng. Ở thời điểm các bạn liên hệ đăng ký học, ấn tượng của các bạn về quan điểm, phương pháp dạy cũng như niềm tin vào thành tích khi học với bọn mình chắc hẳn rất tốt. Thế nhưng, ngay khi yêu cầu học lại xuất hiện, lập tức hiệu ứng “vịt con” có tác dụng và sự so sánh một thứ chưa trải nghiệm với một thứ đã từng trải nghiệm thường sẽ có kết quả: tôi từ chối một khởi đầu mới!
Dĩ nhiên rồi, không có gì có thể đảm bảo rằng học lại với bọn mình là lựa chọn tốt nhất hoặc là bạn chắc chắn sẽ trở nên tốt hơn cả! Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kết quả cuối cùng của sự việc, trong đó, phần lớn đến từ chính nỗ lực và sự nghiêm túc trong một quá trình đủ dài từ chính cá nhân người học. Nhưng nếu bạn đang đứng ở giữa và phân vân không biết nên làm gì, hãy cân nhắc lựa chọn mới một cách thật khách quan nhé. Không phải mọi sự khởi đầu mới đều tốn tiền bạc hay thời gian đâu!
Lấy cảm hứng từ bài viết gốc tựa đề “Hội chứng vịt con” từ Fanpage “Tâm lý học tội phạm”.
Tác giả: Kobe
Minh họa: Minh Lý