Chào các bạn, hôm nay tôi đã quay trở lại để nói về một trong những chủ đề mà hầu hết người học tiếng Đức đều quan tâm, đó chính là nói tiếng Đức. Có một sự thật là, tiếng Đức các bạn nghe ở lớp học hay các kì thi từ những đoạn hội thoại cho sẵn từ trong băng, thực chất nó khác khá nhiều so với những gì các bạn nghe thường ngày ở ngoài xã hội. Trên thực tế, người Đức khi nói chuyện bình thường mắc khá nhiều lỗi sai về ngữ pháp, trật tự câu, sai giống của danh từ và rất rất nhiều lỗi sai khác. Điều này theo tôi là khá bình thường, bởi vì nếu các bạn để ý kĩ, không có bất cứ địa phương nào ở Việt Nam là phát âm được hoàn hảo tiếng Việt cả, chứ chưa nói đến có đúng ngữ pháp hay không. Bản thân tôi sinh ra ở Hà Nội và có một số lỗi sai mà tất cả mọi người đều chấp nhận, ví dụ như phát âm 3 chữ „r“, „d“, „gi“ hoàn toàn giống hệt nhau, thậm chí bạn sẽ bị nhìn từ đầu xuống chân nếu bạn phát âm chữ „r“ đúng chuẩn. Do vậy, bài viết hôm nay hướng tới việc giới thiệu cho các bạn những điểm khác nhau giữa ngôn ngữ được người Đức sử dụng trong đời sống hàng ngày, và ngôn ngữ mà các bạn dùng để viết hay là nghe được từ những đoạn hội thoại thu băng.
1. Rút gọn động từ
Nếu bạn nào đã sang Đức được một thời gian chắc không còn lại gì với việc người Đức thường ít khi nói „ich habe“ mà thay vào đó là „ich hab“, không phải „wir haben“ mà „wir ham“. Đó chỉ là một trong số những ví dụ của việc rút gọn động từ trong văn nói, mà điều này người Đức làm khá là tùy hứng, tùy thuộc vào độ dài cũng như là cảm giác khi từ đó được đọc lên. Một số ví dụ khác có thể kể đến như là „sagen“ (ich sag, wir sag’n), „sehen“ (ich seh, wir seh’n) hay là „wären“ (ich wär heute vielleicht auch dabei).
2. Rút gọn thành phần câu
Một ví dụ đặc trưng mà các bạn học A1 đã được học ngay từ những ngày đầu tiên: „Wie geht es dir?“ = „Wie geht’s?“. Ở đây chủ ngữ giả „es“ được viết gọn lại như các bạn đã thấy, còn tân ngữ thì thậm chí bị bỏ qua. Ngoài ra thì theo kinh nghiệm của mình, tôi thấy người Đức trong văn nói rất hay bỏ hẳn đi chủ ngữ giả „es“. Ví dụ như khi được hỏi „Was denkst du?“ thì người Đức sẽ trả lời „Mir ist egal!“, hay thậm chí „Mir egal!“. Theo nguyên lý mà tôi đã nêu là trong câu cần tối thiểu 2 thành phần chủ ngữ và động từ để hoàn chỉnh nội dung thì câu trả lời thứ 1 ở trên thiếu đi chủ ngữ, còn câu thứ 2 thiếu cả chủ ngữ lẫn động từ. Rõ ràng câu trả lời đầy đủ phải là „Es ist mir egal!“. Nhưng thế mới là văn nói. Vì nội dung bài viết không cho phép nên tôi sẽ nói đến các ví dụ khác vào một lần khác khi có cơ hội.
3. Rút gọn Artikel
Đây là một tình huống thực tế mà tôi hầu như được nghe hàng ngày ở các cửa hàng. Ví dụ trong hiệu bánh: „Guten Tag! Ich hätte gern ‘ne Brötchen und ‘nen Kaffee“. Ở đây 2 unbestimmte Artikel là „ein“ và „einen“ được rút gọn lại như các bạn thấy. Đây là một trường hợp được dùng khá phổ biến trong văn nói, chắc tại nó nhanh hơn. Bản thân tôi khi không kịp nhớ ra giống của danh từ thì hay có thói quen biến tất cả thành ‘ne cho nhanh xD.
4. Đảo lộn vị trí các từ trong câu
Nếu đúng theo ngữ pháp, loại câu đơn duy nhất có động từ đứng ở đầu câu là câu hỏi (dĩ nhiên chúng ta đang bỏ qua mệnh lệnh thức – Imperativ). Thế nhưng, đừng ngạc nhiên nếu bạn nghe thấy một đoạn hội thoại như sau: „Machst du das?“ – „Ja, mache ich“. Đây là một trường hợp đặc biệt của việc rút gọn thành phần câu, câu đầy đủ sẽ là „Ja, das mache ich“. Hay như nếu các bạn hỏi tôi „Kann man in Deutschland so reden?“ thì câu trả lời sẽ là „Kann man machen“ = „Das kann man so machen“
5. Không giữ quy chuẩn ngữ pháp
Nếu các bạn nghĩ người Đức thật là siêu khi có thể nói 1 hơi dài 1 đống thông tin xong tít cuối câu mới cho động từ (thành phần quan trọng nhất của câu) vào, thì các bạn nhầm rồi. Tôi không nói là tất cả, nhưng số lượng người Đức nói „dass + Hauptsatz“ hay „weil + Hauptsatz“ không hề ít đâu nhé (ở một bài viết khác chúng ta sẽ làm rõ hơn về vấn đề này). Thật ra, đây cũng là điều rất dễ hiểu, bởi vì đầu óc chúng ta sẽ luôn luôn suy nghĩ theo kiểu „Chủ ngữ + Vị ngữ“. Đấy là cách đơn giản nhất để nói 1 câu, nên việc dùng Nebensatz trong văn nói với người Đức thật ra cũng khó khăn không khác gì chúng ta, có chăng là họ đã được rèn luyện từ bé nên họ quen rồi thôi. Đây là một trong những điều khiến người nước ngoài chúng ta nói tiếng Đức chậm lại. Chúng ta quá quan tâm đúng-sai ngay ở khâu bắt đầu mà quên mất rằng, trong một cuộc hội thoại, phản ứng của bạn đủ nhanh nhạy mới là yếu tố tiên quyết giữ một người tiếp tục muốn nói chuyện với bạn. Rõ ràng là không ai muốn nói chuyện với một người nói được một chút nội dung nhưng cứ à với ờ đúng không? Và khi bạn giữ được người ta tiếp tục câu chuyện, dần dần bạn sẽ xây dựng được sự tự tin. Tuy nhiên, nếu bạn nghĩ rằng chỉ cần tự tin là đủ thì tôi khuyên bạn nên suy nghĩ lại. Khi sự tự tin đã có, hãy cố gắng tập nói „dass + Nebensatz“ hay „weil + Nebensatz“. Đừng vì người Đức chấp nhận bạn nói rất nhiều cái sai nhưng họ vẫn hiểu mà ngừng hoàn thiện bản thân. Về cơ bản, như tôi đã nói, ngôn ngữ nói chuyện thường ngày nó khác hoàn toàn với trong văn bản hay trong những cuộc nói chuyện nghiêm túc (formell). Vì vậy, việc nói chuẩn và dùng những từ ngữ phù hợp với bối cảnh là rất quan trọng, đặc biệt với các bạn sinh viên. Rõ ràng, bạn không muốn đến gặp giáo sư và nói „Ey na, was geht ab?“ đúng không?
Tác giả: Kobe
Minh hoạ: Diệu Bích